1 września 1939 – wojna okiem z Kamionka

W rocznicę wybuchu II wojny światowej chwilę refleksji poświęcamy Państwowym Zakładom Tele i Radiotechnicznym, z których jedyną pozostałością jest dziś na Kamionku obelisk wzniesiony nad Jeziorkiem Kamionkowskim na 50-lecie powstania zakładów i ku pamięci pracowników, którzy stracili życie podczas niemieckiej okupacji.

Oprócz pracowników, można rzec, że poległa cała fabryka – jej nowoczesne budynki powstałe ok 1931 roku legły w gruzach – wysadzone w 1944 r przez wycofujących się Niemców, a linie produkcyjne zostały zdemontowane. Działające po wojnie Zakłady Wytwórcze Urządzeń Telekomunikacyjnych w niczym nie przypominały już świetnością tamtej fabryki.

PZTiR róg Grochowskiej i Międzynarodowej koło 1931 r

zdjęcia z www.warszawa1939.pl

Więcej o modernistycznym budynku fabryki i jego historii PZTiR-Grochowska 341

Fabryka, w której przed wojną pracowało 4,5 tys. ludzi, produkowała sprzęt łączności, radiostacje dla wojska, aparaty i łącznice telefoniczne, wzmacniaki, stacje telegraficzne, telefony polowe, urządzenia sygnalizacyjne, wojskowe i cywilne stacje nadawcze, ale też popularne radioodbiorniki, czyli sprzęt, za posiadanie którego w czasie okupacji Polakom groziła kara śmierci. Trudno więc sobie nam dzisiaj wyobrazić terror, który musiał panować w największej polskiej fabryce takiego sprzętu.

,,W latach 1939 – 1944 w walce o wolność ojczyzny w kazamatach gestapo i obozach koncentracyjnych zginęło 74 pracowników”

– czytamy na obelisku. I dalej:

,,W okresie okupacji w fabryce działały organizacje podziemne: RPPS, AL, GL, PPR i AK”.

To dość oczywiste, że państwo podziemne nie mogło poradzić sobie bez sprzętu łączności i fachowców, których zapewniała nasza kamionkowska ,,Dzwonkowa”. Nawet, jeśli sprzęt w większości pochodził ze zrzutów, potrzebny był z pewnością na miejscu serwis, części i ludzie. Kim było tych 74 ludzi? Czy przerzucali przez mur sprzęt? Czy aresztowano ich dla postrachu? Czy byli to szeregowi pracownicy, czy inżynierowie, a może działacze silnej w Dzwonkowej przed wojną PPS?

Z projektowanego pisma Rady Osiedla Kamionek do Instytutu Pamięci Narodowej:

,, Zwracamy się z zapytaniem, czy Instytut Pamięci Narodowej posiada, bądź może wskazać archiwa zawierające informacje  o działalności konspiracyjnej w Państwowych Zakładach Tele i Radiotechnicznych w Warszawie przy ul. Grochowskiej 341  i tożsamości 74 pracowników tych Zakładów, którzy zostali zamordowani w latach 1939 -1944”.

Wygląd zapomnianego obelisku w dzisiejszą rocznicę  daje nadzieję, że pamięć nie całkiem wygasła. Dlatego gorąco zwracamy się do byłych pracowników ZWUT i ich rodzin o dostarczenie nam wszelkich okruchów wspomnień, a rocznicę wybuchu ostatniej na tej ziemi wojny – czcimy wspomnieniem o zapomnianych.

Tekst i zdjęcia: DLamcha